Ljós og skuggar líðandi árs

Sam­eyki stétt­ar­fé­lag í almanna­þjón­ustu er stærsta stétt­ar­fé­lag opin­berra starfs­manna á Íslandi með um 12 þús­und félags­menn þannig að fjöl­margt ger­ist á vinnu­mark­aði sem snertir svo stóran hóp. Af mörgu er að taka og ætla ég að minn­ast hér á nokkur atrið­i.


Bylt­ing á vinnu­mark­aði
Á árinu sem nú er senn á enda stendur upp úr sá áfangi sem samið var um í síð­ustu kjara­samn­ing­um, þ.e. að vinnu­vikan hjá flestum félags­mönnum var stytt í 36 vinnu­stundir hjá dag­vinnu­fólki og allt niður í 32 stundir hjá vakta­vinnu­fólki. Stytt­ing vinnu­vik­unnar er mikið fram­fara­skref og bylt­ing á íslenskum vinnu­mark­aði. Styttri vinnu­vika er mik­il­vægur áfangi til að styrkja vel­ferð almenn­ings með betra jafn­vægi milli vinnu og einka­lífs. Styttri vinnu­vika verður til heilla fyrir allt launa­fólk sem gefst nú tæki­færi til að njóta meiri frí­tíma í einka­lífi og með fjöl­skyldum sín­um. Þessi aðgerð er ein­hver sú mesta og jákvæð­asta kerf­is­breyt­ing sem gerð hefur verið síð­ustu fimm­tíu ár á íslenskum vinnu­mark­aði.


Her­ferðin gegn opin­berum starfs­mönnum
Það hefur varla farið fram hjá neinum að Sam­tök atvinnu­lífs­ins og tagl­hnýt­ingar þeirra halda úti áróðri gegn vel­ferð­ar­kerfi okkar og opin­berum starfs­mönn­um. Sam­tökin ráð­ast á opin­bera starfs­menn heimt­andi að launum hins opin­bera starfs­manns verði haldið niðri og helst lækk­uð. Þetta er gert með völdum talna­brellum og útúr­snún­ingum og því haldið fram að laun á opin­bera mark­aðnum séu hærri en á almenna mark­aðn­um. Stærstu fjöl­miðlar lands­ins taka síð­an, gagn­rýn­is­laust að því er best verður séð, undir áróð­ur­inn og halda mál­flutn­ingi Sam­taka atvinnu­lífs­ins og fleiri hags­muna­að­ila á lofti. Við þessum áróðri þarf að bregð­ast. Stað­reyndin er sú að launa­fólk á opin­bera mark­aðnum er að með­al­tali með 16,7 pró­sent lægri laun en á almenna mark­aðn­um.


Samtök atvinnu­lífs­ins halda því einnig fram að opin­berum starfs­mönnum fjölgi stjórn­laust. Sá mál­flutn­ingur er auð­vitað út úr öllu korti. Vel­ferð­ar­kerfið okkar og opin­berir starfs­menn halda innviðum sam­fé­lags­ins gang­andi sem er grunnur að allri almennri vel­sæld. Öfl­ugt heil­brigð­is­kerfi, mennta­kerfi, öflug sam­trygg­ing og öll sú fjöl­þætta opin­bera þjón­usta sem tryggir örygg­is­net okkar allra, skapar réttar for­sendur fyrir traust og vöxt í sam­fé­lagi sið­aðra. Stað­reyndin er síðan sú að opin­berum starfs­mönnum fækkar sé tekið mið af árs­verkum miðað við hverja 1000 íbúa lands­ins. Árið 2011 voru opin­berir starfs­menn þannig 52,8 á hverja 1000 íbúa en árið 2020 voru þeir 50,3.


Stað­reyndir máls um laun
Árið 2016 tókst sam­komu­lag milli rík­is, Reykja­vík­ur­borgar og sveit­ar­fé­laga ann­ars vegar og heild­ar­sam­taka opin­berra starfs­manna hins vegar um að jafna kjör, bæði hvað varðar launa­setn­ingu á starfsæv­inni og einnig hvað varðar líf­eyr­is­rétt­indi. Fyrir hönd rík­is­ins und­ir­rit­uðu for­sæt­is­ráð­herra og fjár­mála­herra sam­komu­lag­ið, en fyrir hönd allra sveit­ar­fé­laga í land­inu und­ir­rit­uðu for­maður og fram­kvæmda­stjóri Sam­bands íslenskra sveit­ar­fé­laga. Nú eru 6 ár liðin og ríkið og sveit­ar­fé­lögin hafa dregið lapp­irnar við að leið­rétta áður­nefndan 16,7% með­al­tals launa­mun, á meðan opin­berir starfs­menn hafa staðið við sinn hluta að fullu – og Sam­tök atvinnu­lífs­ins halda áfram fals­fréttum sínum um laun opin­berra starfs­manna með stuðn­ingi bæði ráð­herra og helstu fjöl­miðla lands­ins. Mark­miðið með þessu er aug­ljós­lega að veikja stétt­ar­fé­lög og bar­áttu launa­fólks fyrir betra sam­fé­lagi og rétt­lát­ari skipt­ingu auðs­ins.


Reynt að draga úr mætti stétt­ar­fé­laga
Bar­átta næstu ára mun áfram fel­ast í því að vernda rétt­indi og bæta kjör launa­fólks bæði á opin­bera og almenna vinnu­mark­aðn­um. Það verður engin sátt um þá stefnu stjórn­valda og hags­muna­að­ila atvinnu­rek­enda að reyna að draga úr mætti stétt­ar­fé­laga í land­inu. Það verður ekki annað séð en að þau stjórn­völd sem nú sitja við rík­is­stjórn­ar­borðið ætli sér að veikja verka­lýðs­hreyf­ing­una með því að gefa rík­is­sátta­semj­ara boð­vald í kjara­samn­ings­við­ræð­um. Hug­myndin virð­ist vera sú að kokka upp eins­konar yfir­vald sem felst í myndun gerð­ar­dóms eins og lesa má í sátt­mála um rík­is­stjórn­ar­sam­starf­ið, en þar segir á bls. 50: „Styrkja þarf hlut­verk rík­is­sátta­semj­ara til að bæta und­ir­bún­ing og verk­lag við gerð kjara­samn­inga, fækka málum sem lenda í ágrein­ingi og tryggja að kjara­við­ræður drag­ist ekki úr hófi fram, til að mynda með stand­andi gerð­ar­dómi í kjara­deilum sem eykur fyr­ir­sjá­an­leika og réttaröryggi deilu­að­ila.“

Þetta verður varla skilið á annan hátt en að stjórn­völd ætli sér að veikja mátt og lýð­ræð­is­legan rétt stétt­ar­fé­lag­anna, sem fara með samn­ings­um­boð launa­fólks í kjara­við­ræð­um. Sam­tök atvinnu­lífs­ins ljóma af hrifn­ingu og hylla þessi áform. Ljóst er að mark­viss her­ferð er hafin gegn rétt­indum launa­fólks, stétt­ar­fé­lögum og heild­ar­sam­tökum þeirra á Íslandi.


Hús­næð­is­mark­að­ur­inn
Sam­eyki er í heild­ar­sam­tökum opin­berra starfs­manna innan BSRB, sem ásamt ASÍ stofn­aði Bjarg íbúða­fé­lag til að vinna gegn þeirri miklu kreppu á leigu­mark­aði sem margar fjöl­skyldur búa við. Félagið er rekið án hagn­að­ar­mark­miða og er ætlað að tryggja tekju­lágum fjöl­skyldum á vinnu­mark­aði aðgengi að öruggu íbúð­ar­hús­næði í lang­tíma­leig­u.

Íslensk stjórn­völd hafa ekki markað sér stefnu til fram­tíðar varð­andi hús­næði fyrir tekju­lágt fólk á vinnu­mark­aði. Þess vegna brugð­ust sam­tök launa­fólks við og hófu mikla upp­bygg­ingu á hús­næð­is­mark­aði þar sem þörfin fyrir óhagn­að­ar­drifin leigu­markað var aðkallandi. Bjarg íbúða­fé­lag afhenti á haust­mán­uðum íbúð númer 500 og er með annan eins fjölda í und­ir­bún­ingi á ýmsum bygg­ing­ar­stig­um. Bjarg hefur þess utan lækkað húsa­leigu leigj­enda sinna um allt að 14 pró­sent á árinu. Áfram verður unnið með þessa hug­mynda- og aðferða­fræði og hún höfð að leið­ar­ljósi hjá Bjargi.

En betur má ef duga skal. Það þarf að tryggja áfram upp­bygg­ingu á óhagn­að­ar­drifnum íbúða­fé­lögum og þar eru BSRB og ASÍ að teikna upp fyrstu skrefin að nýrri hug­mynd um íbúða­fé­lag sem náð getur til fjöl­menn­ari hóps launa­fólks. Á sama tíma er nauð­syn­legt að stjórn­völd og reglu­verkið tryggi kaup­endum fast­eigna festu og öryggi þannig að stjórn­leysi og græðgi mark­að­ar­ins og vísi­tölu­trygg­ing hús­næð­is­lána setji fjöl­skyldur ekki út á guð og gadd­inn. Í það verk þarf stjórn­völd sem hafa dug og þor til að bera hag almenn­ings fyrir brjósti og setja upp reglu­verk sem heldur utan um almenn­ing á þessum trufl­aða mark­að­i.

Bar­áttan fyrir bættu sam­fé­lagi og rétt­indum launa­fólks, bæði á opin­bera- og almenna mark­aðn­um, heldur áfram.

Þórarinn Eyfjörð, formaður Sameykis stéttarfélags í almannaþjónustu

 

Greinin birtist fyrst á vef Kjarnans.